متاسفانه بعضی مواقع قضیه کمی پیچیده تر شده و چیزی به عنوان ((زاویه انحراف مغناطیسی)) (( magnetic declination)) خودش را نشان می دهد.

در این صورت نخواهید توانست از نقشه های تشخیص موقعیت و جهت یابی (orientteering map) استفاده کنید . می بینید که قطب نما به طرف ((قطب شمال مغناطیسی)) ((magnetic northpole)) قرار دارد و نقشه نیز ((قطب شمال جغرافیایی)) ((geographic northpole)) را نشان می دهد ولی این همان مکانی نیست که به دنبالش هستید.

روی اکثر نقشه های سیاحی چیزی بسیار سودمند به نام ((شبکه شطرنجی UTM)) ((UTM- Grid)) وجود دارد.((شبکه مرکارتور متقاطع جهانی)) ((Universal Transverse mercartor grid)) می تواند برای هر نقطه خاصی بین 84 درجه شمال و 80 درجه جنوبی ، یعنی بخش عمده زمین بکار رود.( در رابطه با مرکارتور بطور مفصل در مقالات جی پی اس و نقشه های کاغذی توضیح داده شده). در نقشه های سیاحی با مقیاس یک پنجاه هزارم، می توانید آن را بصورت شبکه ای که خطوط آن 2 سانتی متر از هم فاصله دارند مشاهده کنید. این فاصله معادل یک کیلومتر بر روی زمین است . شبکه مزبور یک قطب شمال حقیقی ندارد ولی در اغلب موارد خطوط آن از دیگر قطب های شمال زیاد دور نیست.

مادامی که این شبکه نقشه را پوشانده باشد ، استفاده از آن برای خطوط نصف النهاری آسان خواهد بود. در اکثر نقشه های تشخیص موقعیت و جهت یابی (انواع جدید تری که از اوایل دهه 70 به این طرف تهیه شده اند)، این مشکل اصلاح شده و لذا جای نگرانی نیست. ولی در نقشه های توپوگرافی (topographic map) این موضوع مساله ساز خواهد بود . اول از همه باید ، بزرگی انحراف مغناطیسی را به درجه بدانید که بستگی به آن دارد که کجای کره زمین قرار گرفته باشید. لذا باید قبل از ترک خانه ، بزرگی آن را بدانید. یا اینکه در جایی از نقشه چیزی در این مورد مشخص شده باشد. به خاطر داشته باشید که در برخی از نواحی ، زاویه انحراف بطور مشخص تغییر می کند.

در صورت استفاده از نقشه ای با شبکه بندی UTM ، باید بدانید که این شبکه از قطب مغناطیسی چه اندازه اختلاف دارد . در اینجا نیز کم و بیش همان کارهایی را انجام می دهیم که در بخش ((استفاده از قطب نما به همراه نقشه)) تشریح شده است ، اما

اینبار باید این موضوع را نیز در نظر داشته باشید که ((خطوط تنظیم جهت)) ، به هیچ وجه با ((خطوط شبکه)) ((grid lines)) که رو به غرب یا شرق و یا جنوب هستند ، در یک راستا قرار نگیرند.

در سفر به یک مکان ، بایستی زاویه بین ((خطوط شبکه)) یا ((خطوط نصف النهار)) و ((شمال مغناطیسی)) را که قبل از ترک منزل پیدا کرده اید، کم یا زیاد کنید. فرضا زاویه انحراف ، چیزی مثل ((15 درجه شرقی است)). به شکل زیر نگاه کنید. می توانید فرض را بر این بگیرید که مثبت یعنی به طرف راست یا شرق و منفی یعنی به طرف چپ یا غرب . بنابراین وقتی چیزی بیشتر از صفر باشد، عمل تفریق را انجام خواهیم داد تا دوباره به صفر تبدیل شود و اگر کمتر باشد ، عمل ((جمع)) را اعمال خواهیم کرد . در مثال بالا با چرخاندن محفظه قطب نما مطابق با اعداد روی آن، 15 درجه از آزیموت کم خواهیم کرد. اکنون پیکان جهت نما رو به سمت مورد نظر واقع شده است. در این مورد نیز ، چیزی را در یک فاصله ای به عنوان هدف انتخاب نموده و بعد از رسیدن به آن ، مجددا هدف دیگری برگزینید.

شاید قبل از ترک منزل ، عملا نیازی به دانستن انحراف مغناطیسی نباشد. روش سریع و نسبتا مطلوبی وجود دارد تا در هر موقعیتی بتوانید زاویه انحراف را پیدا کنید. مزیت دیگر این روش آن است که شرایط موضعی احتمالی را نیز اصلاح می کند.

آچه باید انجام دهید:

1- با بررسی نقشه ، آزیموت شبکه (grid azimuth) بین موقعیتی که در آن قرار دارید و نقطه شناخته شده و قابل مشاهده در دوردست را تعیین کنید. هرچقدر نقطه مزبور دورتر باشد ، نتیجه حاصل دقیق تر خواهد بود. یعنی باید بدانید کجا هستید و نیز باید از موقعیت پدیده دیگری در آن ناحیه تقریبا مطمئن باشید.

2- با استفاده از قطب نما ، آن نقطه دوردست را مکان یابی کرده و ((آزیموت مغناطیسی)) (magnetic azimuth) را یادداشت کنید. برای این کار، محفظه قطب نما را تا جایی که با سوزن هم راستا شود بچرخانید. اکنون، می توانید عدد مربوطه را از روی محفظه ، در محلی که محفظه با قاعده پیکان جهت نمای مسیر تلاقی می کند ، بخوانید.

3- دو آزیموت را با هم مقایسه کنید. اختلاف بین آنها زاویه انحراف خواهد بود.

4- در صورت نیاز ، محاسبه زاویه انحراف را تکرار کنید. نیازی به انجام مکرر این کار نیست ، مگر در حالت سفر در منطفه ای مملو از رسوبات معدنی !